Talış kəndi

Azərbaycanda XVIII əsrin 40-cı illərində Qarabağda 5 məliklik – Vərəndə, Dizaq, Gülüstan(Talış), Xaçın və Cəraberd məliklikləri var idi. Bu məlikliklər Qarabağ xanlığının xanına tabe idilər.
Talış kəndi XVIII-XIX əsrlərdə mövcud olmuş Gülüstan məlikliyinin (Talış məlikliyinin) mərkəzi olub. Tarixdən bildiyimiz 1813-cü ildə imzalanmış Gülüstan sülh müqaviləsi toponomik cəhətdən sözügedən məlikliyin adından götürülmüşdür.
Gülüstan məlikliyi (Talış məlikliyi) – mərkəzi əvvəllər İncəçayın yuxarı hövzəsindəki Talış kəndi, sonralar Gülüstan qalası olan məliklik Səfəvilər dövründə Qarabağ bəylərbəyliyinin, sonra isə Qarabağ xanlığının tərkibində olub. 1813-cü ildə xanlıqla birlikdə Rusiyaya ilhaq olunub. Bəzi mənbələrdə Talış mahalı, Talış məlikliyi kimi də adlanır. Məlikləri Məlik Usub olub. Əsilləri Şirvandan gəlmədir. Qarabağın tarixə adlarını “Xəmsə məlikləri” kimi yazdırmış beş məliklikdən biri Gülüstan Məlikliyi (Talış məlikliyi) olmuşdur ki, digər dörd məlikliyin əsasını qoyan şəxslər kimi bu məlikliyin də əsasını Səfəvi ordusunda yüzbaşılıq edən, Şah Abbassın Osmanlılara qarşı apardığı müharibələrdə fərqlənən bir şəxs olmuşdur. Müsəlman türkləri arasında “Qara Yüzbaşı”, xristian türkləri, yəni albanlar arasında isə “Qara Abov” adı ilə məşhur olan bu adam əslən Qəbələ yaxınlığındakı Nic kəndindən idi və milliyyətcə udin idi. Yəni digərləri kimi alban-qıpçaq soyuna mənsub deyildi.
1822-ci ildən sonra kəndin adı Talış kəndi adlandırılmışdır. Daha ətraflı »

Rəbbimiz bütün oruc və ibadətlərimizi qəbul eləsin!

Bismilləhir Rahmənir Rahim!
Mehriban və Bağışlayan Allahın adı ilə!
“Ey iman gətirənlər! Oruc tutmaq Sizdən əvvəlki ümmətlərə vacib buyrulduğu kimi, Sizə də vacib edildi. Bəlkə Allahdan qorxasınız deyə”. Bəqərə surəsi, ayə 183
Nəfslərə aramlıq, könüllərə rəhmət aşılayan, bədənlərə sağlamlıq vəsiləsi olan əzəmətli bir ayın başlanğıcındayıq. Bəli, bu, on bir ayın sultanı olan, insanların böyük cihadının carçısı sayılan Ramazan ayıdır. Hədislərdə gəlib ki, ağır bir döyüşdən qayıdan müsəlmanları Hz. Peyğəmbərimiz (s) belə salamlayır: “Kiçik cihaddan gələnlərə salam olsun”. Deyirlər, Ya Rəsulallah (s), çox ağır çarpışma oldu, əksəriyyətimiz yaralanıb. Peyğəmbərimizin onlara cavabı belə olur ki, ox atmağa, qılınc tutmağa nə var ki? Ən böyük cihad insanın öz nəfsinə, öz tamahına sahib çıxmasıdır! Bəli, həqiqətən də ramazanı digər aylardan fərqli edən də məhz elə bu keyfiyyətidir. Quran və hədislərə rəğmən bu ay çox hikməti özündə cəm edib. Bu ayda müsəlmanlar Allahın razılığını əldə etmək üçün sübh azanından xeyli əvvəl oyanıb oruc olmağa hazırlaşarlar. Daha ətraflı »

“Güllər daşır, daşlar gülür Qarabağda”

Çoxdan idi ki, səhər tezdən bir yerə səfər etmirdim. Buna görə də Medianın İnkişafı Agentliyinin təşkil etdiyi Şuşa səfərinə sevindim. Səhərin sazağı, alatoranlıq heç vəchlə xoş ovqatımıza mane olmurdu. Ona görə ki, arzu qanadlarında, doğma Qarabağımızın tac şəhərinə yol alacaqdıq. Bir azdan qış günəşi çıxacaq, qırmızı şəfəqləri yolumuzu işıqlandıracaqdı. Zəngin mədəniyyət beşiyimiz olan Zəfər şəhərini ziyarət etmək, bulaqlarından su içmək, hər qarış torpağına müqəddəs şəhidlərimizin ruhu hopmuş müstəqil Azərbaycan Respublikasının alınmaz qalasını görmək çoxdankı arzum idi. Düzdür, düz 40 il əvvəl anamla Şuşaya yaxın yerə – Ağdamın Şahbulağına, qardaşım Ənvərin yanına gedəndə bunu arzulamışdım, amma gedə bilməmişdim. İndi gedirəm. Bakı, Gəncə və Lənkəran şəhərlərindən jurnalistləri Şuşaya aparmaq üçün 3 avtobus yola düşmüşdü. Dan yeri söküləndən sonra Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli kəndinə çatdıq. Bu, həmin Qaraxanbəylidir ki, işğal dövründə “keçilməz” Ohanyan səddi və neytral zona burada yerləşirdi. Təsəvvür edin ki, Azərbaycan torpağında düşmən səddi… Düşdük, baxdıq. Televiziya ekranlarından gördüyümüz dağıdılmış kəndlər, viranə evlər də elə buradan başlanır. Bir az qabaqda, yolun sağında qəbiristanlıqdakı məzarlara qırmızı lentlər bağlanmışdı. Yəni ki, sakinlər doğmalarının məzarlarını ziyarət ediblər. Bundan qabaqkı Alxanbəyli kəndindəki postda polislər sənədlərimizi yoxlayıb, bizim Şuşa səmtinə getməyimizə xoş niyyət göstərdilər. Qrupumuzun rəhbəri, MEDİA nümayəndəsi Elşən Ağayev bu yerlərdə bir neçə dəfə olduğundan Qarabağın qədim tarixi, yaşayış məskənləri, 44 günlük Vətən müharibəsində işğaldan azad edilmiş yerlər haqqında məlumatlar verir, suallarımızı cavablandırırdı. Elşən müəllim Qaraxanbəylinin Füzulinin işğaldan azad edilmiş ilk kəndlərindən olduğunu, ermənilərin Ohanyan səddinin müzəffər ordumuzun gücüylə qısa müddətə dağıdıldığını xatırlatdı. Dedi ki, strateji və sosial obyektləri, qəbiristanlıqlar, daşı daş üstə qalmamış binaları, yolu, cığırları belə tanımaq olmur. Düşmən ağlasığmaz vandallığı ilə “Qafqazın Xirosiması” adlı acınacaqlı bir tablo yaradıb. Füzuliyə çatanda ürəyimiz bir qədər toxdadı. Şəhər müasir standartlara uyğun şəkildə bərpa olunur. İrəlilədikcə abad yolları görürdük. Yolun hər iki tərəfində quruculuq işləri gedir, ucu-bucağı görünməyən torpaqlarda müasir traktorlar işləyir, taxıl əkilirdi. Adamın sevincdən köksü qabarırdı… Daha ətraflı »

Artıq narahat, səksəkəli bir ili də başa vurduq. Bu ildə nisgilimiz çox olsa da, qazandıqlarımız da az olmadı. Ən başlıcası milli soy-kökümüzə qayıdırıq. 28 may Dirçəliş Günümüz oldu. Respublikamızın adının, dövlət bayrağının dəyişdirilməsi barədə Azərbaycan SSR prezidenti fərman vermişdir.
İllərin ayrıcında dayanıb olub-keçənlərə, baş verən hadisələrə qiymət vermək fikrində deyilik. Bu haqda çox deyilib, çox yazılıb. Məqsədimiz başqadır. Axı, üç ildən bəri rayonumuzun köhnə adının bərpasına, qəzetimizin “Tərtər” adı ilə çıxmasına çalışılıb. Birinci məsələnin həllinə qismən (ona görə qismən deyirik ki, rayon Sovetinin verdiyi qərarın təsdiqi gecikir) nail olsaq da, ikinci məsələ artıq həll olunubdur. “Tərtər” yeni ildə təzə-tər xəbərləri, məqalələrilə görüşünüzə gəlibdir. Sizi əmin edirik ki, “Tərtər” ulu babası “Əkinçi”nin adətənənələrinə sadiq qalıb oxucuların yaxın dostuna, sevimlisinə çevriləcəkdir. Qəzetimizdə rayonumuzun həyatı, kəndimizin problemləri, mədəniyyət və maarifi, gələcək perspektivləri, narahat dünyamızda baş verən hadisələr haqqında yazılar, maraqlı xəbərlər dərc ediləcəkdir.
Çalışacağıq ki, milli soy-kökümüzü özündə əks etdirən “Tərtər”in hər nömrəsi Sizi sevindirsin, maraq dairənizi əhatə etsin, “Molla Nəsrəddin kimi düzü-düz, əyrini-əyri” göstərsin. Əziz oxucularımız, bunun üçün ancaq sizə güvənirik.

Redaksiya heyəti
“Tərtər” qəzeti ,
1 yanvar 1991-ci il

Ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü qeyd olundu

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanına əsasən avqustun 1-i Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd edilir. Ulu Öndər müstəqil Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında, yazı mədəniyyətinin tarixində Azərbaycan əlifbasına keçidin, yeni əlifbadan istifadənin mühüm bir hadisə olduğunu qeyd edirdi. Bildirirdi ki, ana dilinin hərtərəfli inkişafı, dövlət dilinə çevrilməsi, diplomatiya aləminə yol açması, dünyanın ən mötəbər tədbirlərində eşidilməsi qürurvericidir. Çünki dil təkcə ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də xalqın tarixi, ədəbiyyatı və mədəniyyətidir. Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin söylədiyi kimi: “Dil ədəbiyyatla, mədəniyyətlə, mənəviyyatla bağlıdır. Bunlarsız isə vətənpərvərlik formulu yoxdur”.
Hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini unutmamalı, dilini, dinini, milli adət və ənənələrini təbliğ etməli, yaşatmağa çalışmalıdır.
2001-ci ildən 1 avqust tarixi Azərbaycanda ən əziz günlərdən biri kimi qeyd olunur. Çünki bu gün Azərbaycanın milli varlığının əsas atributlarından olan ana dili ilə bağlıdır, ölkəmizdə latın qrafikasına keçidlə bağlıdır. Hazırda istifadə edilən latın əlifbası ilk dəfə 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra istifadə edilib. Lakin sovet hakimiyyətinin işğalçılıq siyasətindən sonra 70 il Azərbaycanda Kirill qrafikalı əlifba mövcud olub. Müstəqilliyimizin bərpasından sonra ölkəmizdə tədricən latın qrafikalı əlifba tətbiq edilib. Dil millətin simasını səciyyələndirən amillərdən biri olaraq, onun milli dövlətçilik tarixinin qızıl səhifəsidir. Millətin millət olaraq təsdiqidir. Daha ətraflı »

Son mənzilə gedən yolları ot basmasın

Bu dünyada hər kəs çalışır ki, başqalarından geri qalmasın, evi dəbdəbəli, maşını bahalı olsun. Lakin yaradanın bizə ayırdığı vaxt çatanda, bərabərləşirik. Qəbiristanlıqda məzarlar müxtəlif olsa da, orada uyuyanların bir istəyi var: Son mənzilə gedən yolları ot basmasın, bura zibil tökülməsin.
Odur ki, gəlin qəbiristanlıqlarımıza qayğı ilə yanaşaq, ancaq qara bayramlarda deyil, adi günlərdə də vaxt tapanda bura baş çəkək, səliqə yaradaq.
Bu baxımdan şəhərimizdəki köhnə qəbiristanlıqda vəziyyət xüsusilə acınacaqlıdır. Bəzi məzarların üzərinə tökülmüş qalaq-qalaq zibil adamın ürəyini ağrıdır.
Bu zibilliklər qəbiristanlıqdakı sakitliklə heç cür uyuşmur. Axı, biz bura gələrkən həyatın daimi olmadığını daha çox anlayırıq. Elə isə çalışaq ki, yaşadığımız günləri, ayları xeyirxah işlərə sərf edək. Daha ətraflı »

Ölkəmizin və eləcə də rayonumuzun hər yerində olduğu kimi, 96 saylı Tərtər ilk peşə ixtisas məktəbində də Novruz bayramı şənliyi yüksək coşqu ilə keçirilib. Məktəbin həyətində əsl Novruz ab-havası duyulurdu. Masalar, sə-məni, yaz çiçəkləri və dadlı bayram şirniyyatları–şəkərbura, paxlava, qoğal və tortlarla bəzədilib. Milli geyimdə olan gənc qızların çöhrəsindən sevinc tökülür. Novruz bayramının məşhur qəhrəmanları –Kosa və Keçəlin başları bərk qarışıb yumurta döyüşüb və bayram payı yığmağa. Sanki ətrafdakı təmtəraqdan onların xəbəri yoxdur. Dəvətli qonaqlar isə öz masalarında əyləşib, bayram şənliyinin başlanmasını gözləyirlər.
Gücləndiricidən bayram şənliyinin aparıcısının səsi eşidilir. İlk olaraq söz peşə məktəbinin direktoru Əli Babayevə verilir.
Direktor şənliyin iştirakçılarını salamlayır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin və canlarından keçərək şəhid olmuş igidlərin ruhu bir dəqiqəlik sükutla yad edilir. Sonra Azərbaycanın Dövlət himninin sədaları ətrafa yayılır. Əli müəllim hər kəsi Novruz bayramı münasibətilə təbrik edib, sözü məktəbin ixtisas müəllimi Həqiqət Alıkişiyevaya verir. Həqiqət Alıkişiyeva bildirdi ki, Novruz bayramı Azərbaycan xalqının milli bayramı olmaqla özündə xalqımızın adətlərini qoruyub saxlamışdı. Bu bayram təbiətin oyanmasından xəbər verir, insanların mənəvi düşüncəsini təzələyir. Daha ətraflı »

Zaman sürətlə ötüb keçir. Bacarsaq da, bacarmasaq da, bu sürətlə ayaqlaşmalıyıq. Elə bil dünən yalançı çərşənbələrin gəlişinə sevinirdik. İndi isə ilaxır çırşənbə astanadadır. Onu yola salıb Novruzu, baharı qarşılayacağıq.
Novruz xalqımızın qədim və çox gözəl milli adət-ənənələrindən biri olmaqla, əsrlərdir ki, həyatımıza yeni nəfəs, xoş əhval-ruhiyyə, bolluq, barışıq, mehribançılıq gətirir. Novruzu hamı sevir. Qocalar da, uşaqlar da. Həyətlərdə tonqallar qalananda yaşlılar öz cavanlıqlarını ya-da salır, balacalar isə bitib-tükənməyən arzularının qanadlarında səmalara uçmaq istəyirlər. Həmin gün hər kəs ən çox arzuladığı insanlarla görüşə bilir. Çünki adətdir, valideynlər, qohumlar ziyarət edilir, küsülülər barışır. Hər evdə bol ruzi olur ki, qarşıdakı il də ruzili-bərəkətli olsun.
Novruzqabağı günlərdə dünyadan köçən doğmaları yad etmək də nəsildən-nəsilə ötürülən adətlərdən biridir. Builki bayram günlərində də şəhərimizin hər iki qəbiristanlığında, eləcə də kənd qəbiristanlıqlarında şəhidlərimizin əziz xatirəsi yad olundu, eləcə də insanlar öz doğmalarının məzarlarını ziyarət etdilər. Rayonumuzdan uzaqda yaşayanların çoxu həmin gün vaxt tapıb doğma Tərtərə gəldilər. Bu da milli adətimizin bir qiymətli cəhətidir, əlaqələrin qırılmasına, unudulmasına yol verilmir.
Ümummilli Lider Heydər Əliyev Novruz bayramı haqqında belə deyib:”Təbiətin oyanışının, varlığın yenidən canlanmasının müjdəsini verən Novruz bayramı ən qədim zamanlardan bəri həyat və məişətimizə daxil olmuş, insanlara aydın və işıqlı sabaha, xoşbəxt gələcəyə inam duyğusu bəxş etmişdir”. Daha ətraflı »

Xalqıımızın belə bir deyimi var: “Dost dar gündə tanınar”. Bu sözləri yəhudi xalqı haqqında da deyə bilərik. Həm tarixi faktlar, həm də yaxın keçmişimizdə yaşadıqlarımız sübut edir ki, bizi bir-birimizə dost edən cəhətlər çoxdur.

AMEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun Antropologiya Mərkəzinin doktorantı kimi tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim etdiyim “Azərbaycanda yaşayan Avropa yəhudilərinin müasir etnomədəni dinamikasının xüsusiyyətləri” adlı dissertasiya işimdə bu mövzunu hərtərəfli araşdırmağa çalışmışam. Müxtəlif vaxtlarda isə ölkəmizdə və xaricdə nəşr olunan çap mediasında “Aşkenaz yəhudilərinin adət və ənənələri haqqında”, “Aşkenaz yəhudilərinin Azərbaycan ərazilərinə gəlmələrinin tarixi”, “Aşkenaz yəhudiləri icmasının ictimai təşkilatları”, “Azərbaycan elminin, mədəniyyətinin və incəsənətinin inkişafında yəhudilərin rolu”, “Azərbaycanda yaşayan yəhudilərin subetnik qrupları haqqında”, “İkinci Dünya müharibəsi zamanı azərbaycanlıların yəhudilərə münasibəti haqqında” və s. elmi məqalələrlə çıxış etmişəm.
Apardığım araşdırmalar nəticəsində belə qənaətə gəlmişəm ki, yəhudilərin Azərbaycana güclü axını tariximizdəki bir neçə mühüm mərhələyə təsadüf edir. Götürək elə Xalq Cümhuriyyəti dövrünü. Məlumdur ki, ömrü az olan, lakin bu az müddətdə azadlığımız, istiqlaliyyətimiz yolunda tarixi işlər görən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin tərkibində yəhudilər də vardı. XIX əsrin əvvəllərində Bakıda neft mədənlərinin işə düşməsi ilə əlaqədar Azərbaycana gələn bu millətin nümayəndələri müxtəlif sahələrdə azərbaycanlılara yaxından kömək göstərmişlər.
Yəhudilərin Azərbaycana gəlməsinin sonrakı böyük dalğası İkinci Dünya müharibəsi illərinə təsadüf edir. Məhz bu zaman xalqımızın humanistliyi, qonaqpərvərliyi, tolerantlığı sayəsində alman faşizminin işgəncələrindən qurtulmağa can atan çoxsaylı yəhudi ailələri respublikamıza pənah gətirmişlər. Daha ətraflı »

XINAYAXDI MƏRASİMİ

Ta insanlıq yaranandan toy adətləri yaranmışdı və bu günümüzə qədər çatmışdı. Təkamül nəticəsində insanlar arasında bir çox mərasimlər yaranmışdı. Bu günümüzə gəlib çatanlar bunlardı: – “Nişan” mərasimi (ad elədi), “Parça biçdi” (qız toyu) “Xına yaxdı” (bəzi yerlərdə xınanahan) mərasimləri və “Toy mərasimi”.
“Xına yaxdı” mərasimi ilk dəfə oda sitayiş edən qəbilələr arasında yayılmışdı. Bitki köklərini əzib, alov rəngində-qırmızı rəngləri günəş simvolu olaraq ovuc-larının içinə dəyirmi formada yaxarmışlar. Xüsusi mahnılar, haxıştalar deyərmişlər.
İndi bir qədər təkmilləşərək bu günümüzə gəlib çatan “Xına yaxdı” mərasimlərinin keçirilməsindən danışaq.
Toydan bir gün əvvəl – cavan qız-gəlinlər toplaşaraq məclis qurur, qıza qırmızı paltar geyindirib başına qırmızı örpək salırlar. Çal-çağırla oğlan evindən xına xonçası qızın qabağına qoyulur. Hər tərəfdən xeyir-dualar verilir: “Ağ günə çıxasan. Odlu-ocaqlı olasan” sədaları ilə haxıştalar deyilir. Əvvəlcə oğlan anası qızın ovcuna pul qoyur, sonra xına yaxılır. Bundan sonra qız-gəlinlər ovuclarına Günəş simvolu sayılan dəyirmi biçimli xına yaxırlar. Yaşlı qadınlar barmaqlarının ucunu xınaya batırırlar. Daha ətraflı »